Ciągłe napięcie i narastające przez lata poczucie zranienia niszczy relacje bardzo wielu małżonków. Wrażenie niezaspokojonych potrzeb często jednak wynika nie z braku uczucia ze strony partnera, ale raczej z braku świadomości podstawowych różnic między wami.
Każdy człowiek rodzi się z określonym temperamentem – zespołem niezmiennych predyspozycji, na bazie których w ciągu życia kształtuje się jego osobowość. Jedną z takich wrodzonych cech jest wrażliwość. Jeśli małżonkowie znacząco różnią się poziomem wrażliwości, odmienny jest ich odbiór i sposób interpretowania rzeczywistości. Sprawa ma więc wielką wagę dla bliskich relacji. Jeśli jedno z was (niezależnie od płci) jest osobą o wysokiej wrażliwości, uświadomienie sobie, z czym wiąże się ta cecha, może pomóc w spojrzeniu na wasz związek z dystansem. Może się bowiem okazać, że raniące zachowania, które odbieracie bardzo osobiście, wypływają nie z braku miłości, ale z wrodzonych różnic między wami.
Wysoka wrażliwość
Zarówno w języku psychologicznym, jak i potocznym, pojęcie wrażliwości obecne jest od dawna. Współcześnie wiele osób utożsamia wrażliwość ze słabością. Świadczą o tym słowa o negatywnym zabarwieniu, takie jak „przewrażliwienie” czy „nadwrażliwość”, często nadużywane podczas kłótni małżeńskich.
Ostatnio badacze zwracają się ku innemu spojrzeniu na tę cechę, pokazując potencjał wysokiej wrażliwości. Sam określenie osoby wysoko wrażliwej (WWO – ang. high ensitive person) jest stosunkowo nowym odkryciem. Jego pomysłodawczyni, Elaine Aron – kanadyjska psycholog i psychiatra, zaczęła badać wysoką wrażliwość w 1991 roku.
Wysoka wrażliwość to cecha temperamentu występująca u około 20% ludzi. Definiuje się ją jako zwiększoną zdolność reagowania na różne bodźce1. Odczuwany nadmiar bodźców może wywoływać pobudzenie, wiążące się z podwyższonym poziomem kortyzolu, tzw. hormonu stresu. Odmienne zachowania osób wysoko wrażliwych niekoniecznie więc biorą się ze stresu, czy lęku, ale po prostu – z nadmiaru wrażeń. Pośród wysoko wrażliwych są zarówno introwertycy (70%), jak i ekstrawertycy (30%)2.
Wymienia się całe spektrum cech oraz zachowań, które ujawniają osoby wysoko wrażliwe. Warto pamiętać, że grono WWO jest niejednorodne, zarówno pod względem ilości, jak i nasilenia objawów.
Jak funkcjonują wysoko wrażliwi?
- Głęboko przetwarzają i analizują rzeczywistość
- Są bardzo świadomi siebie oraz świata zewnętrznego.
- Często ulegają przestymulowaniu, czyli zmęczeniu nadmiarem bodźców, co powoduje chęć wycofania się przed nimi2. Mogą towarzyszyć temu objawy fizjologiczne, tj. senność, ból głowy, pleców, karku, problemy żołądkowe3.
- Silnie emocjonalnie reagują na bodźce – zarówno pozytywne, jak i negatywne.
- Łatwo im wyobrazić sobie, jak się inni czują, i co myślą.
- Ulegają znacznie wpływowi nastrojów innych ludzi
- Są wyczuleni są na subtelne dźwięki, obrazy, doznania dotykowe, bólowe.
- Zazwyczaj są sumienni i drobiazgowo analizują rzeczywistość5, co sprawia, że w większym stopniu dostrzegają błędy i unikają ich6.
- Cechuje ich umiejętność głębokiej koncentracji, która jednak spada przy obecności dystraktorów, tj. np. muzyka7.
- W momencie, gdy mają świadomość bycia obserwowanym, pracują pod presją czasu, lub podlegają ocenie, nie potrafią w pełni wykazać się swoimi kompetencjami2.
- Mają skłonność do analizy własnego myślenia i autorefleksji8.
- Mają specyficzne cechy motoryczne, takie jak precyzja ruchów oraz umiejętność wytrwałego pozostawania w bezruchu9.
- Większość wysoko wrażliwych lepiej funkcjonuje o poranku, niż późnym wieczorem10.
- Są podatni na działanie stymulantów, takich jak kofeina, jeśli organizm nie jest do nich przyzwyczajony2.
- Są wyczuleni na substancje zawarte w powietrzu11.
- Angażują się w kwestie duchowe, lubią kontakt ze sztuką i naturą.
Co ważne, według badań, jest mniej więcej tyle samo wrażliwych kobiet, co mężczyzn. Choć wysoko wrażliwe kobiety najczęściej nie wpisują się we współczesny ideał (kobieta silna, niezależna, samodzielna, a przy tym seksowna, czuła i opiekuńcza), wrażliwość jest u nich wciąż tolerowana bardziej niż u mężczyzn, którym, jak to określają badacze, kultura i wychowanie nakładają „kaftan wyrażania emocji”12. Mężczyźni o cechach “kobiecych”, z obawy przed odrzuceniem środowiska, z powodu swojej wrażliwości, mogą cierpieć na “nieśmiałość miłosną”, czyli obawę przed głębszym zaangażowaniem w związek13. Zarówno wrażliwi mężczyźni, jak i kobiety, z powodu swoich cech, mogą mieć zaniżoną samoocenę, słabo zaakcentowane granice i inne problemy, z którymi walczą poprzez nadkompensację oraz perfekcjonizm, mający pokonać “ukryty defekt”.
Trzeba zaznaczyć, że WWO to nie zaburzenie psychiczne, ale wrodzona strategia układu nerwowego. Uświadomienie sobie tego zespołu cech i zaakceptowanie go w sobie pomoże wykorzystać jego potencjał ku podniesieniu jakości życia, bliskości relacji i produktywności.
Gdy wrażliwość was różni – wyzwania
W co trzeciej parze przynajmniej jedna osoba odznacza się wysoką wrażliwością12. Oznacza to, że duża część z nas w swoich relacjach może zmagać się z kwestią bardzo silnych różnic, opartych na niezmiennej strategii, jaką obrał nasz układ nerwowy. Jakie wyzwania stoją przed małżeństwem WWO i nie-WWO?
Wysoka wrażliwość a zakochanie
Emocje towarzyszące stanowi zakochania wysoko wrażliwych są dużo silniejsze niż u mniej wrażliwych14. Nie jest to zaskoczenie, jeśli weźmie się pod uwagę fakt, że wysoko wrażliwi mocniej przeżywają wiele innych doświadczeń, często dogłębnie je analizując. WWO mogą jednak wpaść w pułapkę porównywania wzajemnych emocji i zarzucania małżonkowi/małżonce, że zakochało się mniej silnie, niż on/ona. W rzeczywistości jednak nie można powiedzieć, że nie-WWO kochają mniej – oni przeżywają z mniejszą intensywnością i jest to kwestia wrodzonej predyspozycji do doświadczania emocji, a nie mniejszego zaangażowania w związek.
Różnica wrażliwości a czas spędzony wspólnie
Jedną z najczęstszych przyczyn konfliktów w relacjach małżeńskich są różnice w przyzwyczajeniach i preferencjach, co do rodzaju i nasilenia wspólnej aktywności, organizacji czasu i radzenia sobie z codziennością, które mogą wynikać z odmiennych strategii układu nerwowego. Na przykład dla osoby wysoko wrażliwej wspaniałym pomysłem na odreagowanie ciężkiego tygodnia będzie spokojny, romantyczny spacer we dwoje, a dla osoby o niższej wrażliwości – weekendowy wyjazd w gronie znajomych. Para staje więc przed wyzwaniem dostosowania formy spędzania wspólnego czasu do optymalnego poziomu pobudzenia w taki sposób, aby nie-WWO nie czuł się znudzony, a WWO – przemęczony.
Potrzeba samotności
Opisane wcześniej zmęczenie bodźcami, inaczej zwane nadpobudzeniem, może być spowodowane również bliskością małżonka. Bliskość fizyczna i emocjonalna jest wysoko stymulująca i, jak każda stymulacja, gdy jest intensywna i długotrwała, może skutkować zmęczeniem. Z tego powodu wysoko wrażliwi mogą potrzebować więcej czasu w samotności niż ich partnerzy, co może skutkować, że druga strona poczuje się odrzucona. I tutaj konieczne jest szczere wyrażanie własnych potrzeb, akceptacja wzajemnych różnic oraz nieodbieranie ich jako sygnału braku miłości.
Nuda w związku
Związkowa rutyna dopada prędzej czy później każdą parę i mogą być różne sposoby wychodzenia z niej. Dla wrażliwych najlepszym sposobem na znużenie związkiem jest głęboka, szczera rozmowa, podczas gdy dla osób o odmiennym temperamencie – nowe, ekscytujące działanie. Ważne więc, by wybierać różnorodne sposoby na to, by szara rzeczywistość nabrała kolorów.
Wrażliwość a komunikacja
Może się zdarzyć, że osoby wysoko wrażliwe z uwagi na wysoką empatię oraz świadomość złożoności sytuacji, z większą łatwością zrozumieją motywacje działań partnera. W związku z tym małżeństwa WWO, mogą lepiej radzić sobie z wyrażaniem siebie i szczerą, otwartą rozmową. Z drugiej jednak strony wysoko wrażliwi mogą czuć się nierozumiani, z kolei ich partnerzy – obarczeni z ich perspektywy wyolbrzymionymi lub nieistniejącymi problemami.
Osoby wysoko reaktywne częściej będą inicjatorami głębokich rozmów, czy próśb o zmianę partnera relacji romantycznej. W zetknięciu z osobą o niższym stopniu wrażliwości, może zostać uruchomiony schemat “żądanie-wycofanie”, który polega na oddaleniu się partnera na próbę wejścia w głębszą rozmowę czy przedstawienie prośby o zmianę. Badania dowiodły, że choć wycofanie w odpowiedzi na prośbę, by partner zmienił swoje zachowanie, zdarza się obojgu płciom, stroną oddalającą się są częściej mężczyźni15. Konsekwencją takiego typu wycofania jest dystans fizyczny i emocjonalny oraz inne problemy w komunikacji.
Opisane wyżej oraz inne różnice temperamentu wymagają od małżonków otwartości, gotowości do konfrontacji oraz cierpliwości w rozwiązywaniu nieuniknionych kwestii spornych. Warto jednak pamiętać, że zarówno naukowcy, jak i praktycy potwierdzają, że to nie ilość konfliktów przekłada się na szczęście małżeńskie, lecz sposób ich rozwiązywania. Uświadomienie sobie, że odmienne zachowania i preferencje nie są przejawem braku miłości, lecz wynikają z wrodzonych różnic, jest kluczem do wzajemnego zrozumienia i akceptacji.
Korzyści płynące z różnych wrażliwości
Istnieje też wiele plusów relacji zawiązywanej przez osoby o różnych poziomach wrażliwości:
- Z biegiem lat, partnerzy żyjący w monogamii, zmieniają się, upodabniając się do siebie16. Małżonkowie, poznając wzajemną odmienność temperamentów, poszerzają gamę własnych zachowań, zyskując w ten sposób nowy wymiar siebie.
- Taki związek to szansa na zmianę. Dobrze skrywane wady w relacji z osobą o podobnych cechach, mają niewielką szansę na ujawnienie, a co za tym idzie – na pracę nad nimi. Intensywna relacja WWO z Nie-WWO w sposób jasny pokazuje ukryte trudności, co może być początkiem do ich zmiany12.
- Partnerzy w związku ze swoim odmiennym funkcjonowaniem są mniej narażeni na wzajemne znudzenie sobą i mają szersze możliwości działania.
- Dodatkowym plusem staje się kształtowanie charakteru poprzez naukę akceptowania różnic.
- Dla osoby wysoko wrażliwej, pozytywnym aspektem jest przywracanie do równowagi oraz urealnianie, które może wnieść partner w sytuacji nadmiernego pobudzenia, związanego niejednokrotnie z rozpamiętywaniem i zamartwianiem się. Z drugiej strony, dzięki uważności wysoko wrażliwego, para może szybciej rozpoznawać i rozwiązywać problemy. Przed osobą o niższej wrażliwości otwierają się nowe obszary pogłębienia relacji oraz dostrzegania subtelnych szczegółów.
- WWO mogą interweniować, gdy ich partnerzy z uwagi na większą wytrzymałość swojego organizmu, mają skłonność do zaniedbywania potrzeb odpoczynku, snu, czy regularnego przyjmowania posiłków.
W odkrywaniu w sobie lub innych wysokiej wrażliwości istnieje jednak jedno niebezpieczeństwo. Z badań wynika, że WWO mają skłonność do oceniania innych jako pozbawionych tej cechy, lub mających ją w mniejszym stopniu12. Wysoko wrażliwi mogą bowiem czuć się wyjątkowi ze swoją cechą, umożliwiającą im głębsze przeżywanie rzeczywistości. W praktyce jednak nie można mówić o wyższości którejś z cech temperamentu nad innymi – strategie układu nerwowego są wrodzone i każda z nich spełnia ważną funkcję w społeczeństwie. Każda z nich ma też swoje ograniczenia i może czerpać z tej drugiej.
Tekst ten nie powinien być odbierany jako zachęta do zaniechania pracy nad sobą. Należy odróżnić wrodzony i niezmienny temperament od cech osobowości, które mogą ulec zmianie w ciągu doświadczeń życiowych. To, jak zareagujemy na nasze wrodzone predyspozycje, i co zbudujemy na ich podstawie, zależy od nas. Codzienna rzeczywistość zawsze będzie wiązała się z koniecznością wypracowywania kompromisów i wzajemnych poświęceń. Jeśli jednak szukanie rozwiązań będzie opierać się na wzajemnym zrozumieniu i szacunku do odmienności, może stać się bardzo ważną przestrzenią budowania prawdziwej miłości.
Anna Skiba, psycholog